Elektromobilność a przyszłość firm naftowych

Wprowadzenie: rewolucja elektromobilności nadchodzi

Rozwój elektromobilności jest jednym z najważniejszych trendów transformacyjnych w globalnej gospodarce. Samochody elektryczne z niszowego produktu stają się mainstreamem, a wraz z nimi zmienia się cała infrastruktura transportowa. Dla firm naftowych, których podstawowym źródłem przychodów jest sprzedaż paliw, stanowi to zarówno egzystencjalne zagrożenie, jak i potencjalną szansę na transformację biznesu.

W niniejszym artykule analizujemy, jak największe koncerny naftowe w Polsce i na świecie przygotowują się na nadchodzącą rewolucję elektromobilności, jakie strategie adaptacyjne wdrażają i jakie perspektywy rysują się przed tradycyjnymi przedsiębiorstwami paliwowymi w świecie, gdzie ropa naftowa przestaje być głównym napędem transportu.

Skala i tempo rozwoju elektromobilności w Polsce i na świecie

Aby zrozumieć skalę wyzwania, przed jakim stoją firmy naftowe, warto spojrzeć na aktualne dane i prognozy dotyczące rozwoju elektromobilności.

Globalne trendy:

• Sprzedaż pojazdów elektrycznych (BEV i PHEV): W 2022 roku na świecie sprzedano ponad 10 milionów samochodów elektrycznych, co stanowi wzrost o 55% w porównaniu do roku poprzedniego.
• Udział w rynku: Pojazdy elektryczne stanowią już około 14% globalnej sprzedaży nowych samochodów, z najwyższymi udziałami w Norwegii (ponad 80%), Szwecji (około 55%) i Chinach (około 25%).
• Prognozy: Według Międzynarodowej Agencji Energii (IEA) do 2030 roku pojazdy elektryczne mogą stanowić ponad 30% globalnej sprzedaży nowych samochodów, a do 2050 roku mogą dominować rynek.
• Plany producentów: Niemal wszyscy główni producenci samochodów ogłosili plany stopniowego wycofywania się z produkcji pojazdów spalinowych - na przykład Volvo do 2030 roku, Volkswagen do 2035 roku, a General Motors do 2040 roku.

Elektromobilność w Polsce:

• Liczba pojazdów: Na koniec 2022 roku w Polsce zarejestrowanych było około 62 tysiące samochodów elektrycznych (BEV i PHEV), co stanowi około 0,3% wszystkich pojazdów osobowych.
• Dynamika wzrostu: Mimo stosunkowo niskiej bazy, rynek rośnie dynamicznie - w 2022 roku liczba nowo rejestrowanych pojazdów elektrycznych wzrosła o ponad 70% rok do roku.
• Infrastruktura ładowania: W Polsce funkcjonuje około 5000 publicznie dostępnych punktów ładowania, co stanowi wzrost o około 40% w porównaniu do roku poprzedniego.
• Prognozy: Według Polskiego Stowarzyszenia Paliw Alternatywnych (PSPA), do 2030 roku w Polsce może być zarejestrowanych nawet milion pojazdów elektrycznych.

Biorąc pod uwagę powyższe dane, firmy naftowe muszą liczyć się z tym, że w perspektywie 15-20 lat znacząca część ich tradycyjnego rynku może zniknąć. Według różnych szacunków, szczyt globalnego popytu na ropę naftową może nastąpić już w latach 2025-2030, a następnie rozpocznie się stopniowy, ale nieuchronny spadek.

Strategie globalnych koncernów naftowych wobec elektromobilności

Największe światowe koncerny naftowe przyjmują różne strategie adaptacji do rewolucji elektromobilności, które można pogrupować w kilka głównych podejść:

1. Strategia dywersyfikacji i transformacji (Shell, BP, Total)

Niektóre koncerny decydują się na głęboką transformację swojego modelu biznesowego, dążąc do przekształcenia się z firm naftowych w szerokie koncerny energetyczne.

Przykłady działań:

• Shell: Koncern zainwestował miliardy dolarów w akwizycje na rynku elektromobilności, w tym zakup sieci ładowarek NewMotion (2017), firmy Greenlots (2019) i Ubitricity (2021). Shell planuje mieć do 2025 roku ponad 500 000 punktów ładowania na całym świecie. Jednocześnie firma inwestuje w odnawialne źródła energii, w tym morskie farmy wiatrowe i fotowoltaikę.
• BP: Brytyjski koncern przejął firmę Chargemaster, największego operatora sieci ładowarek w Wielkiej Brytanii, i rozwija sieć BP Pulse. Firma zapowiedziała, że do 2030 roku zmniejszy produkcję ropy o 40%, a jednocześnie zwiększy 10-krotnie inwestycje w niskoemisyjne źródła energii.
• TotalEnergies: Francuski koncern zmienił nawet nazwę (z Total na TotalEnergies), aby podkreślić swoją transformację. Firma rozwija sieć ładowarek Total Energies Charging Solutions i inwestuje znacząco w odnawialne źródła energii, w tym w produkcję akumulatorów poprzez swoją spółkę Saft.

2. Strategia ostrożnego dostosowania (ExxonMobil, Chevron)

Niektóre koncerny, szczególnie amerykańskie, przyjmują bardziej zachowawcze podejście, koncentrując się na optymalizacji podstawowej działalności naftowej i powolnym, selektywnym wchodzeniu w nowe obszary.

Przykłady działań:

• ExxonMobil: Firma koncentruje się głównie na redukcji emisji w swojej podstawowej działalności i badaniach nad biopaliwami oraz paliwami syntetycznymi. ExxonMobil inwestuje również w technologie wychwytywania i składowania CO2 (CCS), ale ma stosunkowo niewielkie zaangażowanie bezpośrednio w elektromobilność.
• Chevron: Amerykański koncern ostrożnie wchodzi na rynek elektromobilności, głównie poprzez partnerstwa i inwestycje w startupy. Chevron zainwestował m.in. w firmę ChargePoint (operatora sieci ładowarek) i rozwija usługi ładowania na wybranych stacjach paliw.

3. Strategia integracji łańcucha wartości (Saudi Aramco, ADNOC)

Koncerny z krajów będących dużymi producentami ropy koncentrują się na integracji łańcucha wartości i rozwijaniu petrochemii jako sposobu na utrzymanie popytu na ropę nawet w świecie dominacji pojazdów elektrycznych.

Przykłady działań:

• Saudi Aramco: Saudyjski gigant inwestuje ogromne środki w rozwój petrochemii, uznając, że tworzywa sztuczne, kompozyty i specjalistyczne chemikalia będą nadal potrzebowały ropy jako surowca, nawet jeśli spadnie popyt na paliwa. Jednocześnie firma inwestuje w badania nad wychwytem CO2 i wydajniejszymi silnikami spalinowymi.
• ADNOC (Abu Dhabi): Podobnie jak Aramco, ADNOC rozbudowuje swoją działalność petrochemiczną i inwestuje w technologie wychwytywania CO2, jednocześnie ostrożnie podchodząc do bezpośrednich inwestycji w elektromobilność.

Polskie koncerny naftowe wobec elektromobilności

Polskie firmy naftowe również opracowują strategie adaptacji do nadchodzącej rewolucji elektromobilności, choć tempo i skala tych działań są zróżnicowane.

PKN Orlen - strategia kompleksowej transformacji

PKN Orlen, szczególnie po przejęciu Grupy Lotos i PGNiG, realizuje ambitną strategię transformacji w kierunku koncernu multienergetycznego, w której elektromobilność odgrywa istotną rolę.

Kluczowe elementy strategii Orlenu wobec elektromobilności:

• Rozbudowa sieci ładowarek: Do końca 2023 roku Orlen planuje mieć około 1000 szybkich punktów ładowania na swoich stacjach w Polsce i krajach ościennych. Do 2030 roku ta liczba ma wzrosnąć do ponad 10 000.
• Produkcja energii odnawialnej: Orlen intensywnie inwestuje w odnawialne źródła energii, w tym morskie farmy wiatrowe (projekt Baltic Power o mocy 1,2 GW) i fotowoltaikę, co ma zapewnić czystą energię dla sieci ładowarek.
• Rozwój infrastruktury wodorowej: Firma rozwija program Hydrogen Eagle, w ramach którego powstanie sieć stacji tankowania wodoru w Polsce, Czechach i na Słowacji. Orlen postrzega wodór jako alternatywę dla baterii, szczególnie w transporcie ciężkim i dalekobieżnym.
• Inwestycje w magazynowanie energii: Koncern inwestuje w technologie magazynowania energii, w tym w rozwój baterii na potrzeby sieci ładowarek.
• Rozwój usług mobilności: Orlen rozwija aplikację Orlen Charge, która umożliwia wyszukiwanie i płatność za ładowanie, a także planuje dalszy rozwój usług związanych z elektromobilnością.

Orlen zakłada, że do 2030 roku około 47% jego zysków EBITDA będzie pochodzić z obszarów nisko- i zeroemisyjnych, co świadczy o skali planowanej transformacji.

Grupa Lotos (przed fuzją z Orlenem)

Przed finalną fuzją z PKN Orlen, Grupa Lotos również rozwijała swoją strategię w zakresie elektromobilności, choć na mniejszą skalę:

• Projekt Lotos Blue Trail: Instalacja ładowarek na trasie Gdańsk-Warszawa-Kraków, przy stacjach Lotos.
• Technologie wodorowe: Inwestycje w produkcję zielonego wodoru i rozwój stacji tankowania wodoru.

Po finalizacji fuzji z Orlenem, działania te zostały zintegrowane ze strategią całej Grupy Orlen.

BP Polska i Shell Polska

Polskie oddziały globalnych koncernów realizują strategie swoich central, dostosowane do lokalnych warunków:

• BP Polska: Koncern rozwija sieć szybkich ładowarek BP Pulse na swoich stacjach w Polsce. Do końca 2023 roku planuje uruchomienie ładowarek na około 100 stacjach. BP współpracuje również z operatorami zewnętrznymi, takimi jak GreenWay.
• Shell Polska: Shell systematycznie rozbudowuje sieć ładowarek Shell Recharge w Polsce. Firma zapowiedziała, że do 2025 roku punkty ładowania pojawią się na co najmniej 150 stacjach w Polsce. Shell oferuje również usługę Shell Recharge Card, umożliwiającą dostęp do szerokiej sieci ładowarek różnych operatorów.

Transformacja stacji paliw w erze elektromobilności

Jednym z najciekawszych aspektów adaptacji firm naftowych do rewolucji elektromobilności jest ewolucja modelu biznesowego stacji paliw. Ładowanie pojazdów elektrycznych trwa znacznie dłużej niż tradycyjne tankowanie, co zmusza operatorów stacji do przemyślenia swojej oferty i koncepcji funkcjonowania.

Nowy model biznesowy stacji w erze elektromobilności:

• Rozbudowana oferta gastronomiczna i handlowa: Stacje paliw coraz częściej przekształcają się w centra usługowe z rozbudowaną ofertą gastronomiczną (restauracje, kawiarnie), sklepami convenience o szerszym asortymencie oraz usługami dodatkowymi.
• Przestrzenie co-workingowe i wypoczynkowe: Niektóre stacje, szczególnie przy głównych trasach, tworzą przestrzenie biurowe i wypoczynkowe, gdzie kierowcy mogą produktywnie spędzić czas oczekiwania na naładowanie pojazdu.
• Integracja z centrami handlowymi: Coraz powszechniejsze staje się lokalizowanie punktów ładowania przy centrach handlowych i supermarketach, gdzie kierowcy mogą zrobić zakupy podczas ładowania pojazdu.
• Usługi dodatkowe: Rozwój usług takich jak myjnie, serwisy opon, drobne naprawy, które mogą generować przychody niezależne od sprzedaży paliw czy energii elektrycznej.
• Hub multimodalny: Niektóre stacje ewoluują w kierunku hubów transportowych, oferujących różne opcje mobilności - od wypożyczalni rowerów i hulajnóg elektrycznych, przez carsharing, po przystanki transportu publicznego.

Przykłady transformacji stacji w Polsce:

W Polsce można już obserwować pierwsze przykłady takiej transformacji:

• Orlen Drive: Koncept nowoczesnych stacji Orlenu z rozbudowaną ofertą gastronomiczną (Stop Cafe), przestrzeniami wypoczynkowymi i ładowarkami o mocy do 150 kW.
• Shell Select & Deli by Shell: Stacje Shell z rozwiniętą ofertą sklepową i gastronomiczną, gdzie kierowcy mogą spędzić czas podczas ładowania pojazdu.
• BP Wild Bean Cafe: Koncept łączący stację paliw z kawiarnią i sklepem convenience, coraz częściej wyposażony również w ładowarki dla pojazdów elektrycznych.

Wyzwania i szanse dla firm naftowych w erze elektromobilności

Transformacja w kierunku elektromobilności niesie ze sobą zarówno poważne wyzwania, jak i nowe możliwości dla firm naftowych.

Kluczowe wyzwania:

• Spadek przychodów ze sprzedaży paliw: Główne źródło przychodów firm naftowych będzie stopniowo się kurczyć wraz z rosnącą popularnością pojazdów elektrycznych.
• Wysokie koszty transformacji: Inwestycje w nowe obszary działalności, takie jak infrastruktura ładowania czy odnawialne źródła energii, wymagają ogromnych nakładów finansowych.
• Konkurencja z nowymi podmiotami: Na rynku elektromobilności firmy naftowe muszą konkurować z nowymi graczami, takimi jak specjalistyczni operatorzy sieci ładowania (np. GreenWay, Ionity), producenci samochodów rozwijający własne sieci (np. Tesla, Volkswagen) czy firmy technologiczne.
• Potrzeba nowych kompetencji: Transformacja wymaga rozwoju nowych kompetencji w organizacji, związanych z energetyką, zarządzaniem siecią elektroenergetyczną czy nowymi modelami biznesowymi.
• Niepewność regulacyjna: Tempo transformacji energetycznej jest w dużej mierze zależne od regulacji i polityk rządowych, które mogą się zmieniać, wprowadzając dodatkową niepewność dla firm.

Potencjalne szanse:

• Wykorzystanie istniejącej sieci stacji: Firmy naftowe posiadają rozbudowane sieci stacji w atrakcyjnych lokalizacjach, co daje im przewagę w rozwoju infrastruktury ładowania.
• Relacje z klientami i programy lojalnościowe: Istniejące bazy klientów i programy lojalnościowe mogą być wykorzystane do oferowania nowych usług związanych z elektromobilnością.
• Handel detaliczny i usługi dodatkowe: Dłuższy czas ładowania w porównaniu do tankowania stwarza okazję do zwiększenia przychodów z działalności pozapaliwowej.
• Integracja z odnawialnymi źródłami energii: Firmy naftowe mogą wykorzystać swoje doświadczenie w zarządzaniu dużymi projektami infrastrukturalnymi do rozwoju OZE i technologii magazynowania energii.
• Rozwój nowych paliw dla transportu: Obok elektryfikacji, firmy naftowe mogą rozwijać inne niskoemisyjne rozwiązania, takie jak wodór, biopaliwa zaawansowane czy paliwa syntetyczne.

Przyszłość firm naftowych - scenariusze rozwoju

Biorąc pod uwagę aktualne trendy i strategie firm, można zarysować kilka potencjalnych scenariuszy przyszłości firm naftowych w erze elektromobilności:

Scenariusz 1: Transformacja w koncerny energetyczne

W tym scenariuszu największe firmy naftowe skutecznie transformują się w szerokie koncerny energetyczne, gdzie tradycyjna działalność paliwowa stanowi tylko jeden z wielu segmentów biznesu. Firmy rozwijają się w obszarach odnawialnych źródeł energii, infrastruktury ładowania, magazynowania energii i nowych usług mobilności.

Przykładem takiego podejścia jest strategia PKN Orlen, który dąży do przekształcenia się w koncern multienergetyczny. W tym scenariuszu firmy naftowe pozostają ważnymi podmiotami na rynku energetycznym, ale ich model biznesowy ulega fundamentalnej zmianie.

Scenariusz 2: Specjalizacja w niszach i nowych paliwach

W tym scenariuszu firmy naftowe nie próbują konkurować bezpośrednio na rynku elektromobilności, ale koncentrują się na rozwoju alternatywnych, niskoemisyjnych paliw dla segmentów trudnych do elektryfikacji (lotnictwo, transport morski, ciężki transport drogowy). Rozwijają technologie wodorowe, biopaliwa zaawansowane czy paliwa syntetyczne.

Jednocześnie firmy te mogą specjalizować się w petrochemii, produkcji zaawansowanych materiałów i innych obszarach, gdzie ropa naftowa pozostanie ważnym surowcem niezależnie od transformacji energetycznej.

Scenariusz 3: Powolny schyłek tradycyjnego modelu

W tym scenariuszu firmy naftowe, które nie zdołają skutecznie się zaadaptować, będą stopniowo tracić na znaczeniu wraz ze spadkiem popytu na paliwa kopalne. Takie firmy mogą skupić się na optymalizacji kosztów i maksymalizacji zysków z istniejących aktywów, stopniowo ograniczając skalę działalności.

Scenariusz ten jest bardziej prawdopodobny dla mniejszych, mniej zdywersyfikowanych firm, które nie mają wystarczających zasobów finansowych i kompetencji do skutecznej transformacji.

Scenariusz 4: Konsolidacja i monopolizacja

W tym scenariuszu następuje silna konsolidacja branży, gdzie największe firmy przejmują mniejszych konkurentów, tworząc kilka dominujących podmiotów kontrolujących zarówno tradycyjny rynek paliwowy, jak i nowe segmenty związane z elektromobilnością.

Taki trend można już obserwować w Polsce, gdzie PKN Orlen przejął Grupę Lotos i PGNiG, tworząc zintegrowany koncern multienergetyczny o znaczącej sile rynkowej.

Podsumowanie i wnioski

Rewolucja elektromobilności stawia firmy naftowe przed bezprecedensowym wyzwaniem, które wymaga fundamentalnego przemyślenia ich modelu biznesowego. Przyszłość tych firm będzie zależeć od ich zdolności do adaptacji do nowych warunków rynkowych i skutecznej transformacji.

Największe firmy naftowe na świecie i w Polsce już dostrzegły tę potrzebę i wdrażają strategie uwzględniające stopniowe odchodzenie od tradycyjnych paliw kopalnych w transporcie. Skala i tempo tych działań są jednak zróżnicowane – od ambitnych planów transformacji w szerokie koncerny energetyczne (Shell, BP, Orlen) po bardziej zachowawcze podejście koncentrujące się na optymalizacji istniejącego biznesu i ostrożnym wchodzeniu w nowe obszary (ExxonMobil, Chevron).

Dla polskiego rynku paliwowego kluczowe znaczenie będzie miała strategia realizowana przez PKN Orlen, który po przejęciu Grupy Lotos i PGNiG stał się dominującym podmiotem. Ambitne plany Orlenu w zakresie rozbudowy sieci ładowarek, rozwoju odnawialnych źródeł energii i transformacji w kierunku koncernu multienergetycznego wskazują, że firma poważnie traktuje wyzwanie elektromobilności i aktywnie przygotowuje się na zmianę paradygmatu w transporcie.

Jednym z najciekawszych aspektów tej transformacji będzie ewolucja stacji paliw, które z prostych punktów sprzedaży paliwa będą przekształcać się w kompleksowe centra usługowe i huby mobilności, oferujące szeroką gamę usług i produktów niezwiązanych bezpośrednio z paliwami.

Choć proces transformacji energetycznej będzie długotrwały i złożony, kierunek zmian wydaje się nieodwracalny. Firmy naftowe, które najszybciej i najskuteczniej dostosują się do nowej rzeczywistości, mają szansę nie tylko przetrwać, ale również zyskać przewagę konkurencyjną w nowym, niskoemisyjnym świecie transportu.